Журъатли қизғалдоқ

Қутлибеканинг «Ўзбекистон. Баҳор» сарлавҳали шеърида шундай сатрлар бор:

Қизғалдоқ Журъатли: томларнйнг устига югурйб чиқиб, шамолда йиқилмай, турибди кулиб…

Қутлибеканинг ўзини эсласам доим шу мисралар ҳам ёдимга келаверади…

У жуда кўп шоира қизларимизга ўхшаб илк машқларини менга конвертларда йўлламади. Ёзнинг жазирама бир кунида узоқ Туркманистоннинг Тошовуз районидан келиб, «Саодат» журнали редакцияси эшигини журъат бнлан очиб кирди. Бу пайтларда Қутлибеканинг бирорта шеъри марказий матбуотда эълон қилинмаган, ўз сўзи билан айтганда, унга «тирик шоирнинг нигоҳи тушмаган» эди.

Бугунгидай эсимда: соддагина қишлоқ қизи рўпарамга дадил келиб ўтирди. Саволларимга жонли-жонли жавоб қайтарди. Бутун суҳбат давомида кўзимга тик қараб ўтирди. Унинг менга қолдириб кетган шеърлари ҳам эсимда бор. Биз бу туркумни ўша ойда тайёрланаётган сондаёқ эълон қилганмиз. Бу шеърлар «Қуёшнинг ҳарорати оз туюлиб, ғўзага ўз қалбини иккинчи қуёш қилиб тутқазмоқчи» бўлган пахтакор келинойижон, «Болалиги, йигитлиги, кексалиги ерда қолган» деҳқон ота ҳақидаги шеърлар эди. Тўғри, ёш шоирада одамни ҳайратга соладиган фавқулодда кашфиёт йўқ эди, албатта. Бироқ унинг самимияти чуқур-чуқур эди. У ўзи жуда яхши билган, илк қувончлар, илк оғриқларни уйғотган кишилари ҳақида ёзарди. Мен Қутлибеканинг қаламига ўшандаёқ умид билан қараб, чин юракдан оқ йўл тилаган эдим.

Қутлибека ҳамон ўшандай самимий ёзадн. Энди шоиранинг мавзу доираси кенгайди, лирик қаҳрамони янада фаоллашди. Энди унинг қаҳрамони урушда ўғли-жигарбандидан ажралиб, тош ҳайкал ёнида:

 

Ўтдай бағрим очдим, нечун шошмайсан

Тананг гулдай эди, қучдим: тошдайсан.

Ноилож кўндим: арслонимга ўхшайсан,

Уйга юргин, бўйингдан ўргулайин,

Жон берганман, яна жоним берайин,—

 

деб ҳасрат қилаётган она;

 

Кўринг: эрксиз яқинларимиз,

Кўринг: хоин яқинларимиз;

Бунда ҳақнинг қарори учун

Беринг юрак чақинларингиз!—

 

деб ҳинд юртига кетаётган шоҳ Бобурни йўлдан қайтармоқ бўлиб илтижо қилиб турган малика Моҳимбону ва яна:

 

Қайтинг: бугун бўлмаса, азон

Доҳий туғар бир ҳинди келин.

Ёғийларин ул этиб яксон,

Кўнглига ёз элтади элин,—

 

деб бошқа халқлар тақдирига босқинчилик бахт келтирмаслигини айтаётган ўша Моҳимбону:

 

Нечун пичирлайсиз?

Баҳодир сўзларни,

Ботир сўзларни;

Курашиб енгмоққа

Қодир сўзларни

Нимага пичирлаб айтасиз?!—

 

деб шоирларга хитоб қилаётган замондошимиз;

 

Сизга аскарингиз хиёнат этди,

Заминга чатишган, томири чатиш —

Бир жон-жигарингиз хиёнат этди,

Бир ватан бағрида яшаган одам.

Сўзлари сўзингга ўхшаган одам

Хоинлик қиларми, демак, хатар бор,

Демак, бахт ярадор, ишонч ярадор.

Демак, соғаймайди бугун ҳам олам.

Мен шунга йиғладим азангиз куни,—

 

деб дунёнинг буюк аёли, мустақиллик, эрк учун кураш тимсолларидан бири Индира Ган- ди ҳалокатидан қайғуриб турган қалб…

Мен бу шеърлардаги гапларнинг ҳаммасига ишонаман. Чунки шоира воқеалар ўз туйғуларига қўшилиб кетганда, қалбининг бир парчасига айлангандагина сўзда сувратлантиради. Дарвоқе, сўз…

Н. А. Добролюбовнинг шундай бир гапи бор: «Бизга юракни чучмал орзулар билан тўлатувчи, мамнун мудроқларга кўмувчи чирик ва беҳуда сўз керак эмас, балки, юракни ватандошлик журъати билан қайнатадиган, кенг кўламли ва мустақил фаолиятга жалб этадиган янги ва мағрур сўз керак». Қутлибека буни ўқиганми, йўқми, лекин шу масъулиятни у теран англайди. Шеърларини ўқиганимда, бирор сўз ғашимни келтирмайди, ғадир-будир бўлиб туюлмайди. Ўз ўрнида, мустаҳкам тургандек туюлади. Ҳолбуки, улар ҳар куни эшитиб, айтиб юрадиган сўзларимиз, содда, оддий сўзлар. Қутлибека шу сўзлардан чиройли, кутилмаган бадиий образлар яратади:

 

Ҳозир икки кўзим — икки дона чўғ

Ва бошдан оёғим оташхонадир.

 

Бошқа бир шеърида эса:

 

Сўнг лойли сўқмоқдан уйга қайтаман,

Музларнинг остидан жилмаяр сувлар.

Тўнган дарахтларга таскин айтаман,

Таниб, шохларини силкитар улар.

 

Ёкн мана бу мисраларга қаранг:

 

Бағрингга қаттиқроқ босасан қизчанг,

Руҳингга қайтади бошқа тантана.

Кўксингда потирлаб ҳориган қушча —

Орзунг қанотларин йиғади яна.

 

Нақадар табиий ва жонли тасвирлар!

Мен юқорида ёш шоиранинг исми билан ёдимга «Журъатли қизғалдоқ» ибораси келишини айтган эдим. Бу бежиз эмас, албатта. Қутлибеканинг фикрлари журъатли. Унинг ҳаётга ўз нигоҳи бор. Бу ҳаққоний нигоҳ. Дунё безовталиги, ёруғ ҳаётимиздаги соялар шу нигоҳдан ўтиб, шеърга айланади. Шуниси қувонарлики, бу шеърларнинг бирортаси ўқувчида маъюслик уйғотмайди, балки куч, шиддат туғдиради.

 

Сен ёлғон сўйлама кўрганинг фақат,

Сўйласанг, жонланган тошдайман.

Эшитмаган бўлиб кетмайман лоқайд,

Қаршингда гулдирай бошлайман!

 

Шоиранинг позицияси ана шундай: муросасиз, курашчан.

 

Иш борми? Буюринг, энг зарур дамда,

Етган манзилларим қолар. Тушаман.

Қўрқманг узун кўйлак, ушоқ жуссамдан,

Юрт юкин Сиз билан тенг тортишаман.

 

Қутлибеканинг шеърларида «Халқ», «Ватан», «Эл», «Ер» тушунчалари кўп учрайди, Булар атайлаб олиб кирилган сўзлар эмас. У ўзи бир марта менга «Ерда ялангоёқ юришни яхши кўраман»,— деган. Ватанга муҳаббат туйғуси — ерга, шу қорамтир тусли тупроқ ерга, бағрида гул, дарахт ундиргувчи ерга, бизнинг тиригимиз ва хокимизни бағрида кўтариб турувчи ерга муҳаббатдан бошланади. Оёғи тупроққа текканда танасига ҳарорат югурмаган, чўкка тушиб гиёҳларни қучгиси келмаган одам қашшоқ бўлади, муҳаббатсиз бўлади, ундан шоир чиқиши қийин.

 

Юролмайман.

Ўсган ўтлар бағрига чўкдим,

Ўтлар нам, салқин.

Мендан ҳам олдин

Шунчалар кўп гўзалликка чидай олмасдан

Тўйиб-тўйиб йиғлаганга ўхшайди кимдир…

 

Шоиранинг бу сатрлари менга табиат манзаралари эмас, меҳр-муҳаббат сувратлари бўлиб туюлади.

Қутлибека Раҳимбоеванинг ҳозиргача иккита китобчаси нашрдан чиқди. «Юрагимда кўрганларим» ва «Узун кундузлар» деб атабди уларни. Бир туркум шеърлари учун Тошкент область Ленин комсомоли мукофоти лауреати бўлди. 1984 йил Москвада бўлиб ўтган ижодкор ёшларнинг Бутуниттифоқ семинар кенгашида иштирок этди. Ҳозир республикамиз хотин-қизларининг «Саодат» журналида адабиёт ва санъат бўлимини бошқаради. Шеърлари эълон қилиниб турибди.

Мен эндигина иккита китобча чиқарган ёш шоирани керагидан ортиқ мақтаб юбормадимми? Агар шундай бўлса ҳам, мен бундан чўчимайман. Қутлибека бу мақтовларнинг қайси бири ўз ижодига берилган ҳаққоний баҳо, қайси бири менинг устозлик меҳримнинг жўш урган жойлари — яққол кўриб туради. Мен унинг кўпроқ ёзишини истайман. Шиддатли давримиз, заҳматкаш кишиларимизнинг ўзи айтганидек «рост» сувратларини каттароқ кўламдаги асарларида чизишини истайман. Шеърият йўли олис, шу билан бирга текис ҳам эмас. Ўзини унинг ғадир-будир жойларига уриб, ушатиб юбормаслигқни ҳам истайман. Қалбидаги бутун қудрати, бутун журъати, бутун нақшини адабиётимиз равнақи учун сарфлашини хоҳлайман. Шундай деяпман-у, бу истагимга унинг тўла қўшилмаслигини ҳам билиб турибман. Гўё ҳозир ҳам кўзимга тик қараб:   «Зулфия опа, инсон халқ бахт-саодати, ҳақиқат ғалабаси учун шеърсиз ҳам, шеър билан ҳам курашиши керак», деб тургандай бўляпти.

Ҳақиқий шоирлик шундай бўлиши керакдир, балки. Нима бўлса ҳам, ундан умидим катта.

1983

2 fikr

  • ориф :

    Зулфияхоним ижоди ва ҳаётига бағишланган сайтнинг пайдо бўлгани катта воқеа бўлди. Шоира ижодига мен ҳам қизиқаман. Шу боис сайтга жойлаштирилган шоира шеърларини, у ҳақидаги маълумотларни ўқиб чиқяпман.

  • Шавкат. :

    Адабиётга қизиқишим сабабли, бу сайтни очилгани мен учун қувончли хабар бўлди. Қисқа вақт ичида Зулфияхоним сайтига шоира хақида шунча маълумотларни қайд этиш китобхонларни анча хурсанд қилади деб уйлайман. Сайтда шоира хаёти ва ижоди қолаверса унинг шеърият махсулларидан бахра олмоқдамиз. Рахмат сизларга.

Fikr bildirish

Email manzilingiz chop etilmaydi.