Коломбо кабутарлари
Тинчлик ва биродарлик!
Бизнинг замонамизда бу сўзларнинг тимсоли, ифодаси бўлиб тннчлик кабутарларн бутун жаҳон бўйлаб тилларда, дўстлик мак- тубларида ва кенг осмонда парвоз қилиб юрибди.
Шу йилнинг 10—16 июнида Жаҳон Тинчлик кенгашининг Коломбода бўлиб ўтган сессияси қатнашчиларининг ҳам делегатлик белгиси шу кабутарлар эди. Бу кабутарлар Шри-Ланканинг қайноқ қуёши нурлари, мамлакатни ўраб олган Ҳинд океанининг тўлқинлари нафасини ўзига сингдирган каби қизғиш тусли эди. Улар мамлакатдан мамлакатларга ўтиб юриб чиниққан, кучга кириб кетган кабутарлар эди.
Жаҳонда тинчлик ғоялари ҳам халқлар орасида борган сари мана шундай катта қанот ёзиб, қудратли кучга айланиб бормоқда.
«Осиёнинг дурдонаси» деб аталган Шри- Ланканинг пойтахти—Коломбода бўлнб ўтган бу сессияга шу вақтгача мисли кўрилмаган даражада кўп вакил иштирок этди: 74 мамлакатдан 500 га яқин машҳур давлат ва жамоат арбоблари, фан ва маданият ходимларининг намояндалари, ишчи-деҳқонларнинг вакиллари, хотин-қизлар ва ёшлар ташкилотларининг вакилларидан иборат турли эътиқоддаги, турли миллатдаги, турли ёшдаги кишилар бир ерга йиғилдилар. Тинчлик тарафдорлари инсоният учун энг зарур масалани—дунёни уруш хавфидан, водород ва термоядро урушлари хавфидан ҳимоя ҳилиб қолиш масаласини муҳокама қилиш учун денгизлар ва дарёлар ўта, тоғлар ва шаҳарлар оша турли қийинчиликларни енгиб келганлар.
Чунки уруш хавфи инсоният тепасида ҳаётга таҳдид қилиб, қора калхатдай учиб юрибди. Империалистик давлатлар , янги уруш очиш учун зўр бериб қуролланмоқда. Бир неча давлатлар бирин-кетин ядро қуролини портлатиб синашни давом эттирмоқдалар. Табиийки, бу синовлар кўп халқларнинг ҳаётига ва соғлигигагина таҳдид солиб қўймай, зўр бериб ядро қуролларини ишлаб чиқаришни ҳам тезлатади.
Бу зўр бериб қуролланиш кўп мамлакатларнинг мустақиллигига путур етказади, чунки ҳарбий қурол базалари кўпинча бошқа қарам мамлакатларнинг территориясига қурилади, бу мамлакат халқларига шу ерда бошланадиган атом урушида ҳаммадан олдин қурбон бўлиш хавфини туғдиради. Атом бомбалари халқлар бошига қандай фалокат, мамлакатга қандай вайроналик етказишини Хиросима фожиаси бутун дунёга яққол кўрсатиб берди. Энди бундан буён бундай даҳшатли фожиаларнинг такрорланишига йўл қўйилиши асло мумкин эмас, инсоният тотув ва осойишта яшашни хоҳлайди, ўз ватани тупроғининг ноз-неъматлари билан тинч ҳаёт кечиришни истайди.
Ҳарбий шартномалар ва ҳарбий базалар инсониятга ривож ва тараққиёт, болаларга нон ва ёрқин келажак келтира олмаслигига дунёдаги халқлар энди қаттиқ ишонадилар.
Атом бомбаси ўтидан энг кўп жафо тортган қитъада — Осиёда чақирилган бу сессияда шунинг учун ҳам атом бомбасига қарши кураш ва термоядро қуролини тақиқлаш масаласи қизғин муҳокама қилинди.
— Агар урушни инсонлар ҳалок қилмаса, уруш инсонларни ҳалок қилади,— дейди Ҳиндистон вакили бутун сессия қатнашчиларининг фикрини ифода этиб.
Жаҳон Тинчлик Қенгаши сессиясининг яна муҳим аҳамияти унинг Осиё мамлакатларининг бирида ўтишидадир.
Ер юзи халқларининг ярмини ташкил этган Осиё уйғонди. Африка ва Лотин Америкаси халқлари ўз озодликлари ва мустақилликлари учун қаҳрамонларча курашга қўзғолдилар, бу уйғониш ва кураш Осиёни дунёга танитди.
Шри-Ланка делегацияси аъзоси ўз нутқида:
— Илгари биз билан ҳеч қим ҳисоблашмас эди,— деди.— Эзилган инсониятўз қаддини ростлаб олмоқда, озод бўлмоқда. Бундан буён унинг тақдирини биров ҳал қила олмай- ди…
Шри-Ланка территория жиҳатидан кичик мамлакат, ҳарбий блокларни бекор қилишга ва тинчликни сақлашга жуда катта ҳисса қўшиши қийин, лекин у қуролсизланиш ҳақидаги юртимизтаклифини қувватлайди…
Коломбо ва Канди кўчаларида юрган киши ажойиб дарахтлар ва хушбўй мевалар, эртакдаги каби гўзал гулларнинг ҳиди ва бу гўзалликни яратган тинч халқ бомбалар урушини хоҳламаслигига, бирон ҳарбий уюшмасида иштирок этишни истамаслигига ишонади:
Ҳиндистоннинг янги қурилиш йўлига чиқиб олиши Осиёнинг уйғониши демакдир.
Мисрга қарши уч ёқлама таҳдиднинг — Исроил, Англия ва Франция таҳдидининг барбод этилиши араб халқларининг уйғотгани, катта кучга айлангани демакдир.
Туниснинг снёсий жиҳатдан мустақилликка эришиши Осиёнинг уйғониши демакдир.
Лотин Америкаси халқларининг мустақилликка интилиши Осиёнинг уйғониши демакдир.
Энди ғарблик дўстларимиз тинчлик учун курашда биз, Осиё халқларц ҳам уларга йўлдош эканлигимизга ишонишлари мумкин,— деди бир вакил.
Коломбо сессиясида хотин-қизларнинг овози ҳам баланд жаранглади. Биз жаҳонда тинчлик учун курашнинг машҳур намояндалари бўлган инглиз аёли Моника Фельтон ва бельгпялик Изабелла Блюмни, уруш инвалиди Мария — Роз Оливер ва бошқаларни президиум ҳайъатида кўрдик. Сессия залида тинчлик ҳаракатининг ғарблик машҳур намояндалари қатори энди уйғонган Осиёнинг — Ҳиндистон, Бирма ва Индонезия, жафокаш Япония ва Вьетнам, қаҳрамон Араб мамлакатлари ва Лотин Америкаси мамлакатларидан келган шонли аёллар оз эмас эдилар.
— Биз онамиз,— дейди делегат аёллардан бири,— биз халқларимизга келажак берадиган ва уни тарбиялаб ўстирадиган сналармиз, болаларимиз нафас оладиган ҳавонинг атом бомбаси билан заҳарланишини истамаймиз!
— Биз болаларимизнинг етим ҳолишини хоҳламаймиз. Урушнинг болаларимиз оғзидаги ошни, ҳаётидан бахтини ва келажагини тортиб олишини истамаймиз. Биз бутун ҳукуматларни бу фалокатни келтирадиган атом бомбаларини чиқариш ва уларни синаб кўришни дарҳол тўхтатишга чақирамиз.
Бу овоз бутун сессия қатнашчиларининг овози, бу овоз халқлар овози эди. Бундай сўзлар Катта Шарқ меҳмонхонасининг шифтида элликдан ортиқ шамоллатгич айланиб турган кенг залнинг минбаридан ва фойеларида ўтаётган қизғин мажлислар орасидаги суҳбатларда жаранглар эди. Тинчлик ва дўстлик сўзлари мажлислар орасида бўлиб ўтган сўнгсиз учрашувларда жаранглар эди.
Шри-Ланка экваторга яқин жуда гўзал тропик бир орол. Биз умримизда кўрмаган ажойиб дарахтларнинг ҳар соатда қуйиб ўтадиган муссон ёмғиридан зилол ҳуснига мафтун бўлсак ажаб эмас. Биз ҳалигача кўрмаган манго ва папаня меваларининг лаззати оғзимизда қолган бўлса ҳам ажабланарли эмас.
Тўрт аср мобайнида чет эл империалистлари мустамлакаси бўлиб эзилиб келган Шри-Ланка халқи яқиндагина ўз тақдирини ўз қўлига олди. Мана шу халқнинг қуёшдан ҳам қайноҳ меҳри ва дўстлик туйғулари юрагимизда абадий сақланади десак шубҳа келтирманг. Биз бу муносабатларни «Орол дарвозаси» деб аталган Коломбога келиб тушган соатимиздан ҳис қила бошладик.
— Жаҳон Тинчлик Кенгаши навбатдаги сесснясининг бизнинг Коломбода ўтказилаётганлиги билан фахрланамиз,— деди сессияни ўтказиш комитетининг аъзоларидан бири,— меҳмонларни кутиб олиш учун бутун халқ тайёрланди.
Биринчи мажлисдан кейин Шри-Ланка санъат намояндалари сессия қатнашчиларини ўзларининг янги балетларини томоша қилишга таклиф этдилар. Балет «Тинчлик тантанаси» деб аталади. Улар бу асарни бир ярим ой ичида ижод этиб саҳнага қўйдилар.
— Бизнинг балетимиз тарихида қизлар билан йигитлар илк бор саҳнага бирга чиқдилар, буларни тинчлик учун курашнинг муқаддас байроғи остига тинчликнинг буюк ғояси бирлаштирди,— деди дўстларимиздан бири.
Санъатнинг таржимонсиз ҳам барчага тушунарли тили — рақс — балет тили жаҳоннинг ҳамма вакилларига англашиларли эди.
«Тинчлик тантанаси»нинг мазмуни шундай: Қуёшли далада ҳаёт гуркирайди. Ёшларнинг қалбида тоза, илк муҳаббат жўш уради. Эл меҳнат билан бахтиёр. Осмон беғубор эди. Бирдан уни қора булут қоплади. Яшнаган далани хазон уриб, ҳозиргина кишиларни ҳаёт, муҳаббат ва бахт қувонтирган ерда гўё офат ўрмалайди. Аммо, дунёда халқнинг кучидан, муҳаббатнинг қудратидан, онанинг қайноқ меҳри туйғуларидан кучли нарса йўқ. Ҳақиқат зулмат устидан ғалаба қозонади: яна ер юзида тинч ва осойишта ҳаёт бошланади.
Ёш ижрочилар маҳорат билан кўрсатган бу балет ўз халқининг кураш, орзу ва умидларини жуда яхши ифода этган эди. Шунинг учун ҳам сессия вакиллари бу асарни бутун дунёда намойиш қилинишини таклиф этдилар, тннчлик ғояларига, худди тинчлик кабутарлари сингари жаҳон бўйлаб тантана қилиб кетиши учун янги қанот бердилар.
«Шри-Ланка —дўстлиги» жамиятида бўлган учрашувлар сира эсдан чиқмайдиган учрашувлар бўлди. Бу жамият зали оппоқ кнйимли эркаклар билан тўла (бу ерда ҳамма эркаклар қордай оппоқ кийимда юрадилар). Фақат олдингн уч-тўрт қатордагина будда диндорларнга хос сариқ кийимдаги кишилар ўтирар эди
Саҳна столи олдида ённб турган бир неча шамли қандил. Бу ернинг одатича ҳурматли меҳмонларнинг энг кексаси уни ўчириши керак. Бу шараф юртимизделегациясининг кекса аъзоси — ёзувчи Николай Тихоновга лозим кўрилди. У чироқларнп ўчиргунча уч йигит уч миллий ноғорада халқ куйини чалиб турди.
Самимий дўстлик ва биродарлик сўзлари билан шу жамиятнинг раиси бизга мурожаат қилди. Улар бизнинг делегациямиздан юртимизкишилари ҳаётидан сўзлаб беришимизни, Ўрта Осиё халқлари ҳаёти ҳақида гапириб беришимизни сўрар эдилар.
Менга сўз бера туриб:
— Бизнинг аёлларимиз энди кўтарилиб келмоқдалар,— деди раис,— уларга савод беришимиз керак, сизлардай парвоз қилишлари учун қанот беришимиз керак. Биз сиз орқали онгли, мустақил юртимизшарқи хотин- қизларига саломимизни йўллаймиз.
Юртимиз хотин-қизларининг ёрқин тақдиридан сўзлаб бериш кимни фахрлантирмайди. Бу — буюк бахтиёрлик ва шарафдир. Бу дўстлик ва тинчлик, биродарлик ва ҳамкорлик ҳақидаги сўзлар узоқ давом этди, бизнинг ҳар биримизга пальма дарахтининг хушбўй баргидан тўқилган поёндозлар тақдим этишар экан шундай дедилар:
— Бу — дўстлик йўли бўлсин, халқларимиз ўртасидаги қардошлик ва тинчлик йўли бўлсин!
Бу йўллар на денгиз, на тоғни билади ва на узоқ масофани!
Мана шундай кўзга кўринмас йўллар билан сессиянинг қарор ва мурожаатлари бутун дунё бўйлаб, инсонлар юрагига йўл олиб кетди. Коломбо сессиясининг тинчликни мустаҳкамлашга чақирган оташин ва кескин сўзлари Коломбо кабутарлари бўлиб инсонлар кўксига, юрагига парвоз қилиб кетди.
Бу кабутарларга янада кучлироқ парвоз берайлик, улар болаларга нон ва маърифат, кексаларга ором ва осойишталик, далаларга ҳосил ва дарахтларга мевалар бериб жаҳон бўйлаб дадил ва ишонч билан эркин парвоз қилсин.
1957
